Czym są władze i organy gminy (w tym także i miasta na prawach powiatu), a przede wszystkim: nazwa, tryb działania, funkcje i relacje pomiędzy pojęciem władzy i organu.
Podstawa prawna:
- art. 11–39 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r., poz. 446 ze zm.), dalej zwana u.s.g.,
- art. 92 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2016 r., poz. 814 ze zm.),
- art. 2 ustawy z dnia 15 marca 2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz. U.z 2015 r., poz. 1438),
- art. 11 §1 pkt 5 i 6 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz. U. z 2017, poz. 15),
- J. Korczak, P. Lisowski, A. Ostapski, Ustrój samorządu terytorialnego. Materiały dydaktyczne, Wrocław 2017, tabela 9–11.
Władza a organy gminy
Władzom gminy poświęcony został rozdział 3 u.s.g. (tj. art. 11–39 u.s.g.). W ramach tego rozdziału znajduje się stosunkowo duża liczba regulacji dotyczących organów gminy, stąd jasna konkluzja: pojęcie organy gminy jest węższe niż pojęcie władzy w gminie. Ujmując matematycznie: władze gminu = mieszkańcy gminy + organy gminy. Pierwsze ustalenie mamy za sobą :)
Mieszkańcy gminy
O mieszkańcach gminy jako władzy gminy napisane jest w art. 11 dokładnie tyle: „podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy. A z pozostałych regulacji można dodać, iż wyrażają opinię przez konsultacje, w tym poprzez instytucję budżetu obywatelskiego.
Tym samym wskazuje się, że mieszkańcy (tj. osoby, które zamieszkują gminę) władają gminą bezpośrednio (wybory organu stanowiącego i kontrolnego oraz organu wykonawczego gminy albo udział w referendum gminnym czy w konsultacjach) lub pośrednio – poprzez wybrane organy.
Organy gminy
A skoro o organach mowa to warto wyjaśnić, co kryje się pod tym pojęciem. Organami gminy są: organ wykonawczy (wójt/ burmistrz/ prezydent miasta) oraz organ stanowiący i kontrolny, czyli rada gmina. Poniżej przedstawione zostaną ważniejsze informacje w tym przedmiocie.
Organ wykonawczy gminy – wójt/ burmistrz/ prezydent miasta
Na początek wyjaśnię od czego zależy nazwa:
- wójt – organ wykonawczy gminy (zasada);
- burmistrz – organ wykonawczy gminy, w której siedziba władz jest w mieście położonym na terenie tej gminy;
- prezydent miasta – przesłanka jak u burmistrza + min. 100 000 mieszkańców w mieście lub do dnia wejścia w życie u.s.g. prezydent miasta był tam organem wykonawczo-zarządzającym lub którym przysługiwały prawa powiatu, a wygasły one na skutek połączenia miasta z powiatem mającym siedzibę władz w tym mieście.
A teraz czas na najważniejsze informacje dotyczące tego organu:
- kandydat musi spełniać następujące warunki: obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat, z tym że kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje;
- jest to jednoosobowy organ wykonawczy;
- jego kadencja rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy, ale rozpoczyna on pełnienie funkcji od złożenia ślubowania i pełni on swoje obowiązki aż do czasu objęcia urzędu przez następcę (w odróżnieniu od rady);
- powołuje oraz odwołuje swojego zastępcę lub zastępców i określa ich liczbę, maksymalna liczba 4 (zależy od liczby mieszkańców w gminie);
- incompatibilitas – funkcji wójta nie można łączyć z mandatem wójta lub jego zastępcy w innej gminie, z członkostwem w organach JST, w której jest wójtem, z zatrudnieniem w administracji rządowej, z mandatem posła lub senatora;
- można odwołać go w wyniku referendum w związku z nieudzieleniem mu absolutorium przez radę lub z innych przyczyn;
- zadania (w szczególności):
- kierownik urzędu gminy (nadaje mu regulamin),
- reprezentuje gminę na zewnątrz,
- kieruje bieżącymi sprawami gminy,
- przygotowuje: projekty uchwał, program rozwoju,
- gospodarowanie mieniem komunalnym,
- wykonuje budżet,
-
opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy.
Organ stanowiący i kontrolny gminy – rada gminy
Rada gminy zwana radą miejską, jeśli siedziba rady gminy znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy. Poniżej najważniejsze informacje dotyczące tego organu
- kolegialny organ stanowiący i kontrolny;
- kandydat musi spełniać następujące warunki: obywatel polski lub obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze tej gminy;
- długość kadencji: 4 lata licząc od dnia wyboru, ale radny rozpoczyna pełnienie funkcji od złożenia ślubowania;
- liczba radnych zależy od l. mieszkańców i jest to: 15, 21, 23, 25 (a później co 3 osoby aż to 45 na każde dalsze rozpoczęte 100 000 mieszkańców – *wyjątek*: mieście stołecznym Warszawa jest stała liczba 60 radnych);
- w skład rady wchodzi przewodniczący i od 1–3 wiceprzewodniczących;
- incompatibilitas – funkcji radnego nie można łączyć ze stanowiskiem wójta, zatrudnieniem w danym urzędzie, byciem kierownikiem jednostki albo zastępcą z zatrudnieniem w administracji rządowej, z mandatem posła lub senatora;
- obraduje w trybie sesyjnym, podejmuje uchwały zwykle większością głosów (projekty uchwał przygotowuje wójt);
- rada powołuje spośród radnych komisję rewizyjną, która kontroluje działalność wójta, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy;
- organy wewnętrzne: może powoływać stałe i doraźne komisje do określonych zadań, ustalając przedmiot działania oraz skład osobowy;
- radni mogą tworzyć kluby radnych, działające na zasadach określonych w statucie gminy;
- zadania – w ustawie (art. 18 ust. 2 u.s.g.) wskazany katalog zadań, które należą wyłącznie do tego organu, m.in.:
- organizacyjne (uchwalanie statutu, zakresy działań, uchwały w sprawie porozumień i związków),
- planistyczne (uchwalanie budżetu, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego),
- finansowo-majątkowe (uchwały w sprawach majątkowych, przyjmowanie i odrzucanie spadków i darowizn, zobowiązania w zakresie inwestycji),
- osobowe (poza gminą wybór i odwołanie zarządu)
- kierowniczo-kontrolne (stanowienie o kierunkach działania, rozpatrywanie sprawozdań, (nie) udzielenie absolutorium),
-
inne (podejmowanie uchwał w sprawie herbu, nadawania honorowego obywatelstwa).
Organy w mieście na prawach powiatu – studium przypadku
Miasto na prawach powiatu to szczególna jednostka – jest bowiem gminą, która wykonuje także zadania powiatu – taka kumulacja kompetencji. Tym samym i organy pojawiają się tutaj wyjątkowe, tj. prezydent miasta oraz rada miejska.
Organ wykonawczy – prezydent miasta łączy w sobie funkcje wójta/ burmistrza/ prezydenta miasta oraz starosty oraz zarządu powiatu – w 1 osobie łączy się tak wiele kompetencji – natomiast wszelkie ważne informacje są praktycznie analogicznie do ustaleń z zakresu organu wykonawczego gminy.
Organ stanowiący i kontrolny – rada miejska realizuje zadania przewidziane dla rady gminy i powiatu, natomiast podobnie – wszelkie ustalenia z rady gminy należy tutaj odpowiednio stosować.
Konkluzja: władze gminy są to organy gminy oraz mieszkańcy. Organami gminy są: 1‑osobowy organ wykonawczy (wójt/ burmistrz/ prezydent miasta) oraz kolegialny organ stanowiący i kontrolny (rada gminy/ miasta). Wyjątkowa sytuacja dotyczy miast na prawach powiatu, w których występuje prezydent miasta oraz rada miejska o szerszych kompetencjach (organach gminy i powiatu).
Stan prawny na dzień 19 marca 2017 r.
Pozdrawiam,
Ania Maciąg
Grafika pochodzi z: pixabay.com
